Waterwende

Anne is theater- en filmmaker en vindt dat duurzaam theater moet beginnen bij de mensen thuis. Ze ontwikkelt een theatrale expeditie die mensen hun eigen omgeving op een compleet nieuwe manier laat beleven. Zij gaat van deur tot deur in de Indische Buurt en vraagt de bewoners of ze hen in hun eigen huis mag rondleiden. Mensen voor wie kunst een ver-van-mijn-bed-show is, hoeven op die manier hun huis niet te verlaten. Tijdens de voorstelling worden ze op poëtische wijze en met veel ruimte voor verbeelding rondgeleid in de verschillende vertrekken van hun woning. Het is letterlijk een eyeopener: zo leren ze opnieuw kijken naar hun vertrouwde omgeving, en met name ook naar alle spullen die ze daar in de loop van de tijd verzameld hebben. In de voorstelling zit ook een reflectie over het universum, en onze nietige positie daarin, vervat.

Spullen 

Aan de basis van Annes idee ligt haar afkeer van spullen, en die is tijdens het project alleen maar duidelijker geworden. De mensen bij wie ze de voorstelling speelt gaan ook plotseling inzien hoeveel spullen ze hebben en het maakt ze soms benauwd. Dan denken ze dat alles weg moet, en is Anne bang dat ze alles bij het grof vuil gaan zetten. Maar dat is ook niet duurzaam is, want dan krijgen ze geen tweede leven. Anne is nog op zoek naar een manier om binnen de context van de voorstelling een goede manier te vinden om met dat gevoel om te gaan.

Activisme

Tijdens het proces is Annes idee over kunst en duurzaamheid geëvolueerd: ‘Volgens mij hoeft een voorstelling niet per se duurzaamheid als thema te hebben. Dat levert misschien saaie kunst op, denk ik. Ik denk dat kunstenaars zich actief moeten inzetten voor duurzaamheid, door bijvoorbeeld eens per twee weken vrijwilligerswerk te doen dat op een praktische manier bijdraagt aan een duurzamere wereld. Of ze kunnen zich op activistische wijze engageren, door zich bijvoorbeeld bij Extinction Rebellion aan te sluiten.’

Creatieve ruimte

Anne voelt zich niet per se heel erg vrij. Ze was natuurlijk vrij in de keuze van haar project, maar ze voelt zich vaak slaaf van haar eigen concept. In zekere zin heeft ze weer behoefte gekregen aan traditioneel theater. Bij dit project moet ze altijd uitleggen wat de waarde ervan is. 

Anne: ‘Wanneer je voor een goedgevulde zaal speelt, spreekt de waarde van je voorstelling voor zich. Nu moet ik niet alleen anderen maar ook mezelf er steeds van overtuigen dat zo een een-op-een-ervaring waardevol is. Je krijgt iets minder bevestiging. Ik geniet wel enorm van de ontmoetingen met vreemden, maar ik moest ook over mijn vooroordeel tegen community-theater heenstappen. Soms zou ik gewoon een meesterwerkje willen maken, zoals Mozart, dat dan zijn eigen leven kan leiden. Met De Thuistournee zie ik die potentie nog niet. Maar ik ben nu wel een actrice aan het regisseren om de voorstelling van me over te nemen. Dus het wordt wel een “product”. 

Begeleiding

Wat de begeleiding door Silbersee betreft, vond ze vooral de workshops ontzettend fijn, ook omdat ze de verbinding met de andere makers bevorderen. Ze vond het erg leuk om samen met de anderen over duurzaamheid na te denken. De workshop met Juliette (de bewegingscoach) was voor haar als actrice natuurlijk iets minder vernieuwend, maar toch ook weer leuk.

Verder denkt ze dat het misschien beter was geweest om een plan te hebben waarbij ze meer gebruik kon maken van Silbersee’s expertise. Ook denkt ze dat hulpgevers zelf concreet kunnen maken wat ze kunnen betekenen, dus zelf proactief op een maker afstappen met de boodschap: dit kan ik voor je doen, of dit vind ik leuk om je bij te helpen.

Dané is ruimtelijk ontwerper, beeldmaker en verbinder. Met haar project Weerwoord onderzoekt ze hoe de bewoners van het Amsterdamse stadsdeel Slotervaart, waar haar atelier zich bevindt, omgaan met de door klimaatverandering veroorzaakte veranderde weersomstandigheden. Met tijdelijke interventies en installaties van ruimtelijk werk en soundscapes, brengt ze spelenderwijs de kleine veranderingen in beeld. Ze maakt haar werk voor en mét de buurt, waardoor het ook een gesprekstarter wordt die sociale cohesie stimuleert. 

Het project is naar de seizoenen opgedeeld in vier fasen, die telkens in een andere wijk in Slotervaart zullen plaatsvinden: Warmteblijvers (winter), Zonnebloeiers (lente), Koeltezoekers (zomer) en Stormdansers (herfst).

Sloffen en ‘parapleurs’

In eerste instantie gaat Dané in gesprek met bewoners. Hoe ervaren zij de verschillende weersomstandigheden tijdens de verschillende jaargetijden in hun wijk? Voor Warmteblijvers, het winterproject, ging ze elke zaterdag met een afgedankte bakfiets, die ze zelf volledig heeft opgeknapt met gerecycleerde materialen, op een plein in de Staalmanbuurt staan. Ze biedt de buurtbewoners thee of koffie aan en gaat met hen in gesprek. In de winter was de centrale vraag: hoe hou jij jezelf warm? Heb je nog tips? Vragen die extra relevant waren in de huidige energiecrisis. Om het ijs te breken en de goede toon te zetten, vroeg ze mensen om een tekening te maken van hun sloffen.

Uiteindelijk kwam Dané in deze relatief zachte winter, waarin het veel geregend heeft, bij het onderwerp van de achtergelaten paraplu terecht. Waarom liggen er zoveel kapotte paraplu’s op straat? De paraplu is een mooi, elegant en ingenieus ontworpen voorwerp. Waarom gaan ze niet een leven lang mee?

Deze gedachte resulteerde in een aantal workshops waarin buurtbewoners afgedankte paraplu’s , omgedoopt tot ‘parapleurs’, gingen opknappen en verfraaien. Het resultaat zal worden getoond in een leegstaand pand in de buurt. De expositie gaat gepaard met een door Nana Adjoa gemaakte soundscape waarin gesprekken met buurtbewoners verweven worden met elektronica.

Waarden

Project Weerwoord brengt buurtbewoners met elkaar in gesprek en zet aan tot reflectie over de zorg die we dragen voor onze omgeving en onze omgang met ‘spullen’. Het brengt het grote en vaak overweldigende klimaatvraagstuk dichtbij en respecteert de menselijke maat. 

Dané’s proces

Ook Dané zelf heeft haar visie op duurzaamheid bijgesteld. Zij is opgegroeid zonder auto en haar ouders gingen veelvuldig naar de kringloop. Zelf koopt ze weinig nieuwe kleding of spullen. Na haar studie aan de design-academie vroeg ze zich af: wil ik wel luxeproducten in de wereld brengen? 

Door voor dit project voortdurend op zoek te gaan naar afgedankt materiaal, is haar bewustzijn alleen maar versterkt. Voor de soundscape ging ze op zoek naar het meest duurzame geluid. In overleg met Silbersees geluidsman Maurits Thiel, kwam ze tot bring your own device, waarbij bezoekers hun eigen mobiel en koptelefoon of oortjes gebruiken.

De creatieve ruimte die ze krijgt in Waterwende ervaart ze als zeer positief. Ze daagt zichzelf daarbij wel uit, mede op basis van het Manifest. In haar oorspronkelijke begroting was nog de aanschaf van aanvullend hout opgenomen, dat ze bij de Gamma zou halen. Maar dat heeft ze toch maar anders opgelost.

Suzette is multimedia artist, Rafaele is componist en musicus, en Coraline is violist. Samen werkt dit drietal aan een live performance die onderdeel is van het overkoepelende multimediaproject Dead Zones van Suzette. Daarin willen ze theater, beeldende kunst, wetenschap, muziek en film samenvoegen. In het overkoepelende project worden de alarmerende gevolgen gepresenteerd van de enorme algenbloei in veel kustgebieden. Dit is een effect van de watervervuiling door in de landbouw gebruikte meststoffen. Deze ecosystemen zijn zuurstofarm en daarom is er nauwelijks leven mogelijk; het zijn zogenaamde ‘dode zones’. Voor de documentaire heeft Suzette al uitgebreid onderzoek gedaan in samenwerking met wetenschappers van het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. Samen met Rafaele start ze een audio-onderzoek door samen duikend geluid op te nemen in het Grevelingenmeer, waar een van de Nederlandse ‘dode zones’ ligt. In de voorstelling nemen ze het publiek mee op zo een duiktocht in het Veerse meer. Terwijl Suzette het verhaal vertelt, ondersteund door beeld en live muziek gespeeld door Rafaele en Coraline, ontdekken de mensen zelf wat er aan de hand is. 

Doelstellingen

Met dit project wil het drietal in eerste instantie bewustzijn creëren van het probleem van de ‘dead zones’ en wijzen op de voor velen onzichtbare gevolgen van ongecontroleerd gebruik van meststoffen. Tegelijkertijd willen ze het publiek ook aanzetten om na te denken over hun eigen impact. Maar de voorstelling is niet primair activistisch, laat staan belerend. Het wordt uiteindelijk ook een kunstproject, dat het publiek probeert te raken aan de hand van verbeelding en verwondering. Het verhaal krijgt een mysterieuze en soms ook enigszins sinistere lading, maar is tegelijkertijd ook erg realistisch – dit gebeurt echt! – en zet hopelijk tot nadenken. 

Duurzaamheid

Rafaele en Suzette waren vóór het Waterwende-project al erg bezig met het onderwerp duurzaamheid. Rafaeles zelfontworpen en -gebouwde instrument, ‘Knurl’, is volledig van biologisch afbreekbaar materiaal gemaakt. En ook Suzette is in haar werk voortdurend bezig met de vraag hoe ze kunst kan maken zonder te vervuilen. Ook in Dead Zones probeert het drietal zo bewust om te gaan met materialen. Daar komen wel wat nieuwe uitdagingen bij, zoals bijvoorbeeld het gebruik van energie. Gelukkig is de gekozen locatie in Ruigoord daar ook zeer bewust mee bezig. Ze proberen ook zo weinig mogelijk spullen aan te schaffen en te werken met wat voorhanden is. Zo hebben ze bijvoorbeeld het doek waarop ze zouden projecteren geschrapt. De projectie zal plaatsvinden op de muren. Alleen over de reisbewegingen van het publiek hebben ze geen controle. Natuurlijk willen ze de bezoekers zo veel mogelijk stimuleren om met de fiets ov het openbaar vervoer te komen.

Over het proces

Het maken van een theatervoorstelling is nieuw voor hen. Ook daarin schuilden veel nieuwe uitdagingen. De vrijheid die ze van Silbersee krijgen, ervaren ze als zeer prettig. Het idee dat ze mogen falen, geeft ook enige rust. Ook al voelen ze ook wel wat druk, want ze zijn natuurlijk niet van plan om te falen.

Thom is een onderzoekend ontwerper. Zijn project bij Waterwende is een voortzetting van een oriënterend onderzoek dat hij reeds eerder deed rondom het thema ‘maakbaarheid’. Hierin werkte hij met slootslib, riet en water als plaatsgebonden bouwmaterialen. Hij wil tijdens dit onderzoek daadwerkelijk in het landschap een groot object bouwen dat verschillende ecologische functies vervult, mensen verwondert en een begin kan zijn van een nieuwe houding ten opzichte van onze rol in het ecosysteem. Dit object moet bij voorkeur een publieke functie vervullen. Concreet bouwt hij in het kader van Waterwende een amfitheater op een terp in ondiepe plas die in een laaggelegen polder in Noord-Holland ligt.

Biodiversiteit en ontmoeting

Thoms project is een ecologische interventie, hij bouwt zijn ‘baggertheater’ letterlijk met het slib dat hij uit de omringende plas baggert. Het bouwwerk, in de vorm van een arena, is er enerzijds voor de mensen, maar het krijgt anderzijds ook een ecologische functie. Doel is om in natte periodes water vast te houden dat vervolgens in droge periodes gedoseerd geïnfiltreerd kan worden, zodat de natuur zich kan herstellen. Op deze manier gaat het bevorderen van biodiversiteit hand in hand met culturele activiteiten. Het nieuwe baggertheater, zelf een onderwerp van gesprek, wordt straks een uitgelezen locatie voor debat en andere evenementen waarin boeren en stedelingen elkaar kunnen ontmoeten.

Regelgeving

Een belangrijk onderdeel van Thoms project was het ‘framen’ van zijn onderzoek, het zoeken naar een taal waarmee hij alle betrokken partijen aan boord kan krijgen en houden: overheden, boeren, bewoners van de streek. Hij krijgt met allerlei soorten wetgeving te maken: natuurwetgeving, agrarische wetgeving, bestemmingsplannen etc. 

Hoe zit het bijvoorbeeld met baggeren tijdens het broedseizoen? Dat is een boer in principe altijd toegestaan; het valt immers onder het noodzakelijke onderhoud van het land. Maar hij ging ook in gesprek met een ecoloog van de gemeente Amsterdam en met iemand van het Waterschap. Beiden zeiden dat baggeren in het broedseizoen toegestaan is, maar dat er strengere kaders gelden. Er moet rekening gehouden worden met de dieren en daarvoor zijn meer ogen, en dus meer mensen nodig.

Baggeren met de hand

Een belangrijk onderdeel van het project is dat het baggeren vooralsnog met de hand gebeurt. Tijd en aandacht voor, en verbinding met het landschap zijn belangrijke factoren. Thom heeft verschillende methodes uitgeprobeerd. Het is sowieso een langzame methode die veel handen vereist. Er worden verschillende ‘meewerkdagen’ georganiseerd, waarop vrijwilligers de handen uit de mouwen kunnen steken. Op die manier ontstaat ook een gemeenschap rond het project. In samenwerking met Silbersee wordt voor de werkdagen een werklied gecomponeerd.

Duurzaamheid

Voor Thom zit het duurzaamheidsstreven vooral in de impact op de lange termijn. Heel concreet: wanneer hij met zijn dieselbus naar de werkplek rijdt, kan hij zich schuldig voelen over de uitstoot die hij veroorzaakt. Maar zijn doelstelling is in eerste instantie het creëren van een andere houding t.o.v. het ecosysteem waarvan we deel uitmaken. Natuurlijk zou een elektrische bus beter zijn, maar Thom leeft in een systeem waarin hij dat niet kan betalen. Dus richt hij zijn energie op het veranderen van het systeem. Een dogmatische visie op duurzaamheid tijdens dat proces zou juist ook verlammend en vertragend werken.

Vrijheid in proces

De vrijheid die hij krijgt van Silbersee vindt hij heerlijk. Thom: ‘Ik ben sowieso gewend in relatieve vrijheid mijn eigen gang te gaan. Vaak heb je natuurlijk met een opdrachtgever te maken, die eisen stelt, of een fonds, waarbij je zelf je plan hebt ingediend. Silbersee zit een beetje tussenin. Het was wel even zoeken, maar ik vind het ook wel leuk zoals het gaat. Het geeft me de kans om volop te experimenteren en mijn eigen taal te zoeken.’

Begeleiding

Ook de begeleiding ervaart hij als prettig. Silbersee stelt zich daarbij niet heel erg op de voorgrond, maar hij weet wel dat hij altijd bij het team terechtkan met zijn vragen. Er zijn natuurlijk contactmomenten en vaste presentaties. Die stok achter de deur heeft hij wel nodig om knopen door te hakken. Maar de hele tijd coaching en workshops zou hem te veel van zijn doel afbrengen. Bovendien is hij ook geen beginnend maker meer. Hij functioneert sowieso het best als hij een tijd lang zijn eigen gang kan gaan.

Silbersee heeft de radicale ambitie geformuleerd om uiterlijk in 2027 een klimaatpositief productiehuis voor opera te zijn. Onze drijfveer is niet alleen het creëren van een poëtische reflectie op de maatschappij, ook op het gebied van duurzaamheid willen wij onze rol aan de voorhoede waarmaken. Dat ook de podiumkunsten moeten verduurzamen staat onomstotelijk vast. Artistieke consequenties mogen daarbij niet geschuwd worden. 

Manifest: de acht grondbeginselen 
Om de doelstellingen die we voor ogen hebben duidelijk te kunnen communiceren, hebben we een manifest opgesteld. Daarin staan op summiere wijze de acht grondbeginselen verwoord waarop we onze producties willen baseren. Download hier het manifest