Requiem voor de onwerkelijkheid

Isabel Sheridan sprak met componist, gitarist en bandleider Corrie van Binsbergen en met Florian Slangen, regieassistent, zanger, speler en Silbersee-veteraan, over Requiem voor de Onwerkelijkheid. Corrie staat bekend om haar veelzijdige, genre-overstijgende werk en haar samenwerkingen met schrijvers en dichters, waaronder Toon Tellegen, die speciaal voor deze voorstelling een nieuwe tekst schreef. Florian is een vertrouwd gezicht bij Silbersee en vertelt over de unieke manier van werken binnen het gezelschap. Samen spreken ze over de thematiek, de muzikale en theatrale keuzes en de manier waarop dit requiem troost, speelsheid en verbeelding samenbrengt.

Hoe is dit project begonnen?
Corrie: In 2010 werkte ik met Josse De Pauw aan de opera Over de Bergen. Romain was bij de première, was onder de indruk en liet me weten dat hij graag eens met mij wilde samenwerken. Pas nu, vijftien jaar later, kwam er eindelijk een moment waarop onze agenda’s samenvielen. Toon Tellegen schreef speciaal voor deze productie een nieuwe tekst. Hij wilde een requiem componeren, opgebouwd uit veertien delen, net als bij Mozart. De tekst is typisch Toon: soms abstract, soms speels, en voelt – zoals Romain het treffend verwoordt – als "een koortsdroom in veertien staties, waarin de ik-figuur ergens heen wordt geleid." Toen ik het voor het eerst las, wist ik meteen: dit is prachtig, dit is compleet.

Corrie, jij hebt samengewerkt met schrijvers als Remco Campert en Manon Uphoff, maar vooral met Toon Tellegen. Wat maakt die samenwerking zo bijzonder?
Corrie: Toons teksten lijken eenvoudig, maar er zitten altijd meerdere lagen onder die niet expliciet uitgesproken worden. Ze zijn nooit larmoyant of sentimenteel. Dat subtiele, gelaagde karakter spreekt me enorm aan. In mijn composities kan ik daar een extra laag aan toevoegen, waardoor nieuwe perspectieven ontstaan. Zijn teksten voelen voor mij als cadeaus—ik mag ermee aan de slag en het stroomt altijd. Het is heel bijzonder om zo iemand tegen te komen die je zo inspireert. Toon zelf zegt vaak: Ik weet niet wat het is met jouw muziek, maar het klopt altijd. Dat is natuurlijk een prachtig compliment, en voor mij werkt het net zo. Onze samenwerking voelt vanzelfsprekend.

En Florian, was jij al bekend met het werk van Tellegen voor je aan dit stuk begon?
Florian: Ja, ik ben een groot bewonderaar van zijn werk. Toen ik hoorde dat Romain iets met Toon ging doen, hoopte ik erbij betrokken te worden. Ik herkende meteen de speelsheid in de tekst, die nooit zwaar is en vaak een fabelachtige kwaliteit heeft. Toen we door de muziek gingen, merkte ik dat het perfect samenkwam. Wat ik mooi vind, is dat de muziek de tekst soms tegenspreekt of beantwoordt, waardoor er een dialoog ontstaat. Het gaat niet alleen om het verhaal, maar ook om de muziek en onze lichamen. Toen Hans [red: Croiset] begon te spreken, voelde het meteen alsof de rol hem op het lijf geschreven was, alsof hij het zíjn verhaal was. Dat maakt het extra bijzonder, vooral omdat hij eigenlijk gestopt was, maar hij dit zo graag wilde doen.

Even naar die muziek. Corrie, Hoe begin je aan zo’n muzikaal scenario? 
Corrie: Voor mij is de tekst altijd leidend; van daaruit schrijf ik een muzikaal scenario als een ‘film voor de oren’. Dat proces is in eerste instantie heel intuïtief. Zo denk ik: "daar moet een minimal-achtig tutti-stuk komen, hier alleen gitaar.” Toon gaf alle veertien delen een Latijnse subtitel mee, wat voor mij een prachtig handvat was om Latijnse teksten te gebruiken. Het was bijzonder inspirerend om – voor het eerst – voor koor te schrijven. Soms gebruik ik letterlijke tekst uit de mis, soms slechts een enkele zin. Je zou Libera me het leidmotief kunnen noemen. Het gaat over jezelf bevrijden, over loslaten. Dat thema keert in verschillende gedaanten terug, zowel in de tekst als in de muziek. De muziek is soms hemels, soms hels – mysterieus, statig, vervreemdend – mede dankzij de klankenrijkdom van de geprepareerde vleugel van Albert van Veenendaal.

Florian: Wat ik mooi vind, is dat de tekst van Toon zo werkt dat je soms meteen weet: hier moet iets gebeuren, hier moet je invallen. Soms gaat dat niet alleen om de betekenis van de tekst, maar ook om de melodie van de woorden, de klanken, het ritme. Dat maakt het voor mij écht muziektheater.

Florian, jij hebt aan veel Silbersee-producties meegewerkt. Wat maakt Requiem voor de Onwerkelijkheid typisch Silbersee?
Silbersee werkt op een manier die ik heel bijzonder vind. Ik kom zelf uit een andere wereld—de theater- en kleinkunstwereld—en sta hier naast mensen die hardcore klassieke muziek zingen. Dat contrast is superleuk. Wat Silbersee typeert, is dat rollen niet strak afgebakend zijn. Iedereen doet alles; de muzikanten bewegen, de zangers voeren percussie uit en de dansers zingen. Er is een gelijkwaardigheid in hoe we het verhaal vertellen, en dat voelt als een belangrijk deel van Silbersee’s identiteit. Er is een gelijkwaardigheid in hoe we het verhaal vertellen, en dat voelt als een belangrijk deel van Silbersee’s identiteit. Tegelijkertijd krijgt iedereen ook momenten om echt te schitteren. Romain durft daarbij non-conformistisch te zijn. Hij schuwt het niet om een gelaagde, soms vreemde wereld te bouwen, met spannende, onverwachte keuzes in zowel spel als muziek..

Wat hoop je dat het publiek meeneemt uit de voorstelling? Is er een specifiek gevoel of idee dat je wilt achterlaten na afloop?
Corrie: Ik hoop dat het iets van zachtheid en troost kan bieden. We leven in een vreemde, onrustige wereld, er gebeurt zoveel tegelijk… En wat kunnen we dan anders doen dan iets moois maken?

Florian: Misschien dat mensen na afloop, met een biertje erbij, in gesprek gaan met hun ouders, broers of zussen over afscheid. Hoe doen wij dat eigenlijk? Hoe was dat voor jou? Kunst kan troost bieden, en ik hoop dat het publiek zich even onderdompelt in onze wereld—die van Toon, van de muziek. Dit stuk gaat vaak over de dood als een goede vriend. Hoe verhoud je je daartoe? Dat is een vraag die hopelijk blijft resoneren.

Tekst: Isabel Sheridan

Voor Requiem voor de Onwerkelijkheid heeft Silbersee in alle veertien steden waar de voorstelling gespeeld wordt, een samenwerking aangegaan met lokale amateurkoren en zanggezelschappen. In totaal namen bijna 300 gepassioneerde zangers deel aan dit project. Sopraan Jennifer van der Hart en ik, impactmanager Isabel Sheridan, reisden door het hele land om met deze koren te repeteren—van Amsterdam tot Helmond en Hengelo. Wat zij precies in de voorstelling gaan doen, blijft nog even een verrassing; daarvoor moet u echt zelf komen kijken. Wel kunnen we alvast vertellen hoe deze samenwerking tot stand kwam en waarom zij zo’n belangrijke rol speelt in ons werk.

Sinds september 2024 heeft Silbersee koren door het hele land benaderd met de vraag of zij eenmalig een rol wilden spelen in onze nieuwe opera. Dit betekende eindeloos bellen, navragen bij theaters en kennissen, en googelen, totdat we in elke stad een enthousiast koor vonden. De reacties waren altijd hartverwarmend: hoewel veel van deze koren ons nog niet kenden, zeiden ze vrijwel direct ja. Keer op keer bevestigde dit de openheid, avontuurlijkheid en betrokkenheid van de gemeenschap van muziekbeoefenaars in Nederland—en hoe krachtig samen muziek maken blijft als verbinder. Nu, eind februari, reizen Jennifer en ik naar Meppel om Kleinkoor Vivace voor te bereiden op de try-out van 13 maart.

Samenwerken met muziekliefhebbers, zowel professioneel als amateur, zit in het DNA van Silbersee. We geloven dat muziek en theater het beste tot hun recht komen wanneer ze gezamenlijk worden gemaakt, ongeacht leeftijd, opleiding, gender, herkomst of levensbeschouwing. Dat klinkt misschien cliché, maar hierin schuilt een diepe waarheid. Professionals staan naast amateurs, ervaren makers naast beginners, jong naast oud. Voor de voorstelling Café de Verlossing werkte Silbersee bijvoorbeeld met twaalf hobbyisten tussen de 60 en 91 jaar oud, die naast professionele zangers op het podium stonden—en dat resulteerde in een magisch resultaat. De lokale koren waarmee we voor Requiem voor de Onwerkelijkheid werken, vormen dan ook een natuurlijke en waardevolle aanvulling op onze veelkleurige cast.

In alles wat Silbersee doet, staat de stem centraal—als medium voor gevoel, overtuiging, identiteit en nog veel meer. Daarom zoeken we bewust de samenwerking in de vorm van de stem. Dit enthousiasme en de vanzelfsprekende verbondenheid die muziek creëert, merkten we meteen in Meppel. Tijdens de pauze deelt een koorlid wat zij zo bijzonder vindt aan samen zingen: "Wat zo gaaf is aan samen zingen, is dat je uiteindelijk onderdeel wordt van een totaalklank, een gelaagdheid en opbouw die rijker en complexer is dan de losse stemmen alleen." Op dezelfde manier zien wij de toevoeging van twintig nieuwe stemmen per stad als een unieke verrijking van Requiem voor de Onwerkelijkheid. Het maakt de voorstelling gelaagder en complexer, omdat het in elke stad weer anders klinkt.

Een laatste belangrijke reden om met zoveel verschillende mensen samen te werken, is onze overtuiging dat elk project een dialoog moet aangaan met zijn omgeving—de plek, de gebouwen, de natuur en vooral de mensen die ermee verbonden zijn. Als gezelschap met Amsterdamse wortels reizen we het hele land door, en hoe leer je een plek beter kennen dan door lokaal te werken, met de mensen die er wonen? Over de samenwerking met Silbersee zegt de voorzitter van het koor: "Het is extra leuk dat jullie naar óns komen. Amsterdam is niet zo ver, maar toch… Ik heb het idee dat Drenthe en Groningen soms vergeten worden als het om kunst en cultuur gaat. En dat terwijl er wel degelijk ‘muziek’ in de provincie zit, om het maar zo te zeggen." De samenwerking maakt de voorstelling niet alleen levendiger, maar ook relevanter. Iedere stad brengt haar eigen energie, cultuur en stem in, waardoor elke voorstelling uniek is. Over de vraag met welk gevoel ze naar de voorstelling van 13 maart kijkt, zegt een ander koorlid: "Ik vind het niet spannend, maar wel heel leuk. We laten ons verrassen! Ik ben fan van Toon Tellegen, dus als zijn teksten en muziek samenkomen, zal het wel goed zijn."

Tekst: Isabel Sheridan
Foto's: Micklin Korsuize