Café De Verlossing

Speciaal voor O. Festival is een geheel nieuwe, lokale cast samengesteld met Schiedamse theater-en muziekliefhebbers tussen de 60 en 90 jaar. Samen met twee spelers van de oorspronkelijke cast én bekende namen als Fanny Alofs, Akim Moiseenkov, Florian Slangen, Baue Kunstman, Fee Suzanne de Ruiter en Romain Bischoff brengen zij het stuk tot leven.

Tijdens vier workshopdagen en vijf intensieve weken werkten we aan spel, dan, tekst en muziek. Uit de aanmeldingen selecteerden we elf getalenteerde spelers die deze Fellini-achtige opera nu tot leven gaan brengen.

Deze versie van Café de Verlossing is geen exacte kopie van het origineel, maar een herinterpretatie, afgestemd op de nieuwe spelers — op hoe zij bewegen, spreken en dansen. In plaats van simpelweg op bezoek te komen met een bestaande voorstelling, wilden we iets creëren dat écht geworteld is in Schiedam.

Dit is vast een apart project voor jullie?
Akim: ‘Dat klopt, maar ik moet eerlijk zeggen dat ik niet zo vaak bij “normale” projecten ben betrokken. Ik heb ook weleens Bach gespeeld voor geiten. Dit is een beetje mijn modus operandi. Maar met deze leeftijdsgroep werken, is wel nieuw voor mij.’

En hoe was het?
Akim: ‘Leuk! Er wordt veel gedold, en ik ga daar gauw in mee. En je moet natuurlijk veel dingen blijven herhalen met deze leeftijdsgroep, en soms wil het maar niet beklijven. Maar het zijn allemaal mensen met een open houding en dat is heel belangrijk bij zo’n proces. Je moet je veilig voelen om gek te kunnen doen.’

Fanny: ‘Het is inderdaad soms rumoeriger dan een schoolklas. De concentratieboog vasthouden is wel een ding. Soms is er een golf van gegiechel. Echt? Wil je echt dat ik Baue in een kliko ga gooien?’

Akim, jij bent componist maar ook performer?
Akim: ‘Ja, dat is een rol die ik wel vaker vervul bij Silbersee en die me ook goed ligt. De muziek is ontstaan op basis van de teksten van Jibbe en de sferen die Romain in zijn hoofd had. Hij vroeg me dan bijvoorbeeld om het Hallelujah uit Händels Messiah te bewerken. Dat werd een stuk over cappuccino. Ik kan me voorstellen dat zo’n nummer in Händels tijd ook op straat werd gezongen. Oude muziek is vaak zo museaal, je zou haast vergeten dat het ooit popmuziek was.’

Zijn er ook nog instrumenten?
Akim: ‘Er staan drie oude orgels op het podium, onder andere mijn Italiaanse orgel, dat meer op een ruimteschip lijkt. Ik hou erg van bluesrock uit de jaren 60 en 70 en daar passen die orgels goed bij. De cafébaas die ik speel, is een beetje een oude rocker. Ik heb ook nog een keytar om mijn nek hangen, en we gebruiken fietspompen, vooral Baue, de dichter die een obsessie heeft met fietsen en recyclen.’

Hoe is het om samen met de performers van Eeuwige Jeugd in een voorstelling te staan?
Fanny: ‘Je moet steeds een extra spoortje hebben lopen. Wij, de professionele performers, zijn de carrousel en de mensen van Eeuwige Jeugd zijn de rijders die erop gaan. Natuurlijk vaar je in muziektheater altijd op elkaar en moet je weten wat de ander nodig heeft om in te springen, maar hier is dat extra belangrijk. Lang geleden deden we een productie met middelbare scholieren, en dat was erg vergelijkbaar: dat je als professional af en toe moet verdwijnen de andere stemmen ruimte te geven.’

Toch is dit geen amateurkunst.
Fanny: ‘Je hebt altijd evenwicht tussen kunst en ambacht. Hier is dan wel minder ambacht, maar toch proberen we kunst te maken zoals we dat altijd doen. Je werkt met een open blik en probeert er maffe dwarsstraten in te fietsen. We maken de voorstelling ook echt met hen. De regisseur komt dus niet een vooraf bepaald plan uitleggen. Dat is nieuw voor hen, en ook soms verwarrend. Maar plotseling zie je dan ramen en deuren opengaan. Dat is mooi.’

Zijn jullie ook verrast of ontroerd door de Eeuwige Jeugd?
Fanny: ‘Zeer zeker! Soms zijn er momenten waar je een bak aan levenservaring voelt via een klein zinnetje dat toch echt door Jibbe is geschreven, die deze mensen helemaal niet kent. Dat kan heel erg raak zijn.’

Deze productie had een lange aanlooptijd?
Romain: ‘We zijn een jaar of twee geleden begonnen met wekelijkse sessies waarin werd gezongen en gedanst. We creëerden tekst en muziek vanuit het niets. We hebben toen ook een paar try-outs gegeven voor insiders. Gewoon om te kijken of er potentieel in zat.’

Juliette: ‘Die eerste fase was vooral kennismaking en onderzoek, kijken wat er bij hen past, en wat hen bezighoudt. Pas in september zijn we begonnen met werken aan Café De Verlossing.’

Romain: ‘Toen is auteur Jibbe Willems erbij gekomen. Hij is op basis van de thema’s die de performers aanreikten teksten gaan schrijven.’

Hoe kwamen jullie aan de performers?
Juliette: ‘Een aantal kende ik al van mijn eerdere werk, hier in het culturele centrum in Zaandam. Enkele mensen heb ik actief benaderd, omdat we een divers samengestelde groep wilden. Een aantal had nog nooit op het toneel gestaan, op één na, die veel amateurtoneel heeft gespeeld.’ 

Op welke manier liep het proces anders dan bij andere Silbersee-producties?
Romain: ‘Op die leeftijd is het natuurlijk een kwetsbare groep. Je hebt geregeld met zieken te maken.’

Juliette: ‘En dan niet een of twee, maar de helft van de groep. Wekenlang!’

Romain: ‘Door die wisselende bezetting moet je de scenische ideeën continu aanpassen. De ontwikkeling verloopt niet geleidelijk. Je wandelt door een oneffen landschap, met grote pieken en dalen. Maar er waren veel mooie verrassingen. Dan ontdek je plotseling een heel bijzonder acteertalent.’

Is dit nu amateurkunst?
Juliette: ‘Ze hoeven geen professionals te worden, maar je wilt wel dat ze er gelijkwaardig staan. Soms krijg je echt heel puur en waarachtig spel. En soms helemaal niet. Het is een heel intensieve manier van werken.’

Romain: ‘De mensen van Eeuwige Jeugd worden uitgedaagd zoals elke professional bij Silbersee. Het is voor hen dus ook heel hard werken. Het resultaat zal niet te vergelijken zijn met onze andere voorstellingen, maar ja, de meeste van onze voorstellingen zijn niet met elkaar te vergelijken.’

Juliette: ‘Ze zijn een soort circustroep geworden, een echt gezelschap. Je ziet dat ze bij zichzelf ontdekken dat als ze bereid zijn om los te laten, er iets heel moois gebeurt. Soms staan ze wel even op de rem, maar meestal is niks ze te gek.’ 

Romain: ‘Wij halen zelf ook kracht uit de cast. Zij weten van geen opgeven. Het maakt niet uit wat je van ze vraagt. Vorig jaar gaven we hen zo nu en dan de meest gekke attributen om muziek mee te maken. Dan keken ze ons verbijsterd aan, wat vraag je ons nu? Enkele weken geleden kregen ze losse orgelpijpen om in te blazen, en zonder blikken of blozen gingen ze spelen en muziek creëren.’

Juliette: ‘Ze hebben wel wat geworsteld met de thematiek. Jibbes teksten gaan veel over het hiernamaals: hoe lang nog, wanneer ga ik? Voor sommigen was dat confronterend.’

Romain: ‘Maar ze stellen ook dramaturgische vragen. Klopt dit wel in de lijn van de voorstelling? Ze denken echt mee in de ontwikkeling van het verhaal. Dat is ook in de geest van het Silbersee-Manifest, de performers zijn medeauteur van de voorsteling. In die zin is dit wellicht onze eerste voorstelling die aan alle punten in het Manifest voldoet. Van het circulaire decor tot aan de eigen stem van de spelers en van de omgeving.’

Neem ons mee in je ontwerpproces. Waar haal jij je inspiratie vandaan? 

‘Ik heb altijd gewerkt met onconventionele materialen zoals papier, gras, slijm, kauwgom, latex, gips - eigenlijk alles wat je in een bouwmarkt, speelgoedwinkel of supermarkt kunt vinden. Ik ben goed direct reageren op wat zich aandient. Mijn fascinatie ligt in het spelen met het onverwachte. Het is geweldig om een winkel binnen te lopen en te denken: wat kan ik hiermee doen? 

Hoe ben je begonnen aan de kostuums voor Café de Verlossing?

‘Het beginpunt is altijd het materiaal, los van de vraagstelling. Voor dit project heb ik alleen gewerkt met leftovers uit gecancelde projecten en materiaal dat ik op loopafstand kon vinden. Ik test het materiaal om te zien wat ik ermee kan doen. Soms is het fijn om er even een blik van buiten de studio bij te hebben. Juliette [red: Van Ingen] kon soms direct aangeven welke combinatie of welk materiaal bij een bepaald karakter of een bepaalde performer paste, nog voordat ik het zelf zag.’

In deze voorstelling spelen twaalf performers tussen de 60 en 90 jaar. Is het maken van kostuums voor een oudere doelgroep anders?

‘Op praktisch niveau is dat soms wel een uitdaging. Je moet bijvoorbeeld echt goed nadenken over hoe je kostuums aantrekt. Zelf denk je: 'Ik stap er zo in, ik gooi er even mijn arm doorheen’. Maar op leeftijd is dat niet zo vanzelfsprekend. Gelukkig straalt elk lid van de Eeuwige Jeugd direct karakter uit, of het nu iets vertederends, krachtigs of komisch is. Soms werk je lang aan één kostuum en doet het niets wanneer iemand het aantrekt. Dat was hier nooit het geval. Als je ze dan ook nog ziet spelen, komt het nog meer tot leven.’

Duurzaamheid en circulariteit staan bij Silbersee centraal. Hoe zien we dat terug in deze kostuums?

‘Duurzaamheid kan op verschillende manieren worden benaderd. Mijn aanpak was om niets nieuws te kopen en alleen materialen te (her-)gebruiken die al in mijn studio lagen: restmateriaal van een oud bouwproject, steigerdoeken, folies voor waterdichting, en resttextiel van andere projecten. Soms bezocht ik ook de kringloopwinkel voor specifieke aanvullingen zoals onderkleding en de basis voor het kostuum van Ronnie Ter Aarde, de begrafenisondernemer.’

Is dat extra lastig werken of biedt het je ook nieuwe vormen van creativiteit?

‘Het is niet de meest tijdsefficiënte aanpak. Als je halverwege het ontwerpproces ontdekt dat je niet genoeg hebt van een bepaald materiaal, wat doe je dan? In het begin moest ik echt tegen mezelf zeggen 'op is op'. Daar moet je wel even doorheen, maar dan verander je van koers en ga je op zoek naar andere interessante combinaties. Ik heb zelfs oude projecten gecombineerd, iets wat ik anders niet zou hebben gedaan. Ik vind het interessant dat je daarmee niet alleen het materiaal, maar ook het idee recyclet.’

Op welk kostuum ben je echt trots?

‘Het kostuum van Bé Valler vind ik qua vorm en structuur erg goed gelukt. Ik zou zelf niet aan die vorm zijn begonnen als ik niet de beperking had van werken met reststukken. En Knappe Uil vind ik mooi, omdat dat echt een combinatie van twee verschillende projecten is. De koorden van het haaksel hebben we gemaakt van gerecyclede T-shirts en de lichtgevende handschoenen en muts waren weer van een andere dansvoorstelling.’