nieuwe makers
Sinds de herfst verkent Celine Daemen onder de vleugels van Silbersee de mogelijkheden van de combinatie van Virtual Reality en opera. Op dit moment werkt zij hard aan haar eerste ‘VR-opera’ in dit traject: Eurydice – een afdaling in oneindigheid. Maak binnen de serie 'Zes vragen aan...' kennis met onze Nieuwe Maker.
Tijd voor een volgende stap
1. Wie is Celine Daemen?
Ik ben regisseur van transdisciplinair werk, waarin ik vooral theater, muziek, beeldende kunst en technologie met elkaar verweef tot iets nieuws. Ik ben drie jaar geleden afgestudeerd aan de Toneelacademie Maastricht en heb al een paar kleine producties gemaakt. Nu is het tijd voor de volgende stap.
2. Waar ben je nu mee bezig?
Ik hou me op dit moment bezig met het maken van ‘virtual reality opera’, een combinatie van muziek en VR, met zo een bril dus, waardoor je in een andere werkelijkheid kunt rondwaren. Beide disciplines, muziek en VR, hebben een zeer directe impact. Muziek kan heel sterk resoneren met iets dat je zelf doormaakt, waardoor je het gevoel krijgt dat het over jou gaat. Dat gebeurt ook bij VR, waar er een directe relatie tot het lichaam ontstaat. Misschien moet je ergens doorheen, of moet je over een afgrond stappen en vind je dat moeilijk. Het mag voor iedereen iets persoonlijks betekenen. Ik ben niet de meester die aan alles de absolute betekenis geeft. De betekenis ontstaat bij het publiek.
3. Wat doe je bij Silbersee?
Silbersee is mijn leermeester. Ik ben hier in de leer, om te kijken hoe zij omgaan met de dramaturgie van hun voorstellingen, hoe je vanuit muziek een verhaal kunt vertellen of iets teweeg kunt brengen, en dus niet vanuit een narratief. En ze helpen me in mijn eerste stappen als jonge maker. Het Nieuwe Makers traject is naast produceren ook op onderzoeken gericht. Ik word omringd door een brede groep van coaches, vanuit Silbersee maar ook van daarbuiten, vanuit Via Zuid in Limburg bijvoorbeeld. Bij hen kan ik terecht met al mijn vragen.
4. Waarom heb je voor Silbersee gekozen?
Omdat ik het gevoel had hier een bondgenoot gevonden te hebben. Ik hoefde niet te verdedigen hoe ik theater wilde maken; men volgde mij meteen. In de toneelwereld liep ik er vaak tegenaan dat men niet zo goed snapte wat ik voor ogen had met ‘beleving’ en dat ‘directe raken’. Men wilde steeds dat ik een verhaal vertelde met één absolute betekenis. De verhouding die ik in mijn werk zoek met het publiek is een andere, daarin passen Silbersee en ik goed bij elkaar.
5. Wat is het eerste project dat we kunnen verwachten?
Dat is een VR-opera, genaamd Eurydice - een afdaling in oneindigheid. Samen met librettist Charlotte van den Broeck heb ik me laten inspireren door de klassieke mythe van Orpheus en Eurydice, waarbij Eurydice overleden is en Orpheus haar gaat halen uit het schimmenrijk. In mijn versie volg je zelf als toeschouwer Eurydice het schimmenrijk in. Het stuk gaat over de oneindige ziel. Kate Moore componeert een oneindige aria, waar je als toeschouwer tijdelijk bij aanwezig bent. Het wordt een schuring van ziel en lichaam, van het verlangen naar oneindigheid met onze eigen fysieke tijdelijkheid. Ik maak het stuk verder samen met virtual art director Aron Fels. Wouter Snoei maakt het sound design.
6. Waar kijk je naar uit?
Het libretto is grotendeels klaar. We staan op het punt om op de repetitielocatie in Zaandam aan de slag te gaan. Nu begint de gezamenlijkheid van het project. Ik heb heel veel zin om met iedereen samen aan de slag te gaan en door elkaar geïnspireerd te raken, elkaar te verrassen, dingen te gaan maken die we nu nog niet kunnen voorzien. Het was tot nu toe allemaal nogal theoretisch. Nu mag het zichzelf in de samenwerking gaan overstijgen. Ik vind dat overigens ook wel spannend…
Tekst: Jan Van den Bossche
De techniek is nooit een doel op zich
1. Een VR- opera? Wat moeten we ons daarbij voorstellen?
Je krijgt als bezoeker een VR-bril op waaruit ook muziek klinkt. Vervolgens ga je het personage Eurydice achterna in een oneindig doolhof van ruïnes van kamers, loopbruggen en balustrades. Onderweg word je geconfronteerd met obstakels, zoals gaten in vloeren of afgebroken muren. Af en toe moet je ook kiezen tussen verschillende routes. Dat verhoogt het gevoel van autonomie maar versterkt tegelijkertijd de indruk van verdwalen. Je kunt namelijk denken de ‘verkeerde’ keuze gemaakt te hebben. In werkelijkheid maakt die keuze overigens niets uit, hoor. Alle routes van het doolhof leiden uiteindelijk terug naar het begin.
2. De bezoekers moeten dus wel de eigen benen gebruiken?
Voor deze ervaring wordt gebruikt gemaakt van ‘redirected walking’, een systeem waarmee je oneindig kunt blijven lopen in een VR-omgeving. Wanneer je in de virtuele ruimte door deurgat loopt of een hoek omslaat, ontdek je voortdurend nieuwe ruimtes en scènes. Je moet als toeschouwer dus inderdaad ook zelf lopen in de fysieke ruimte. Dankzij het gebruik van infraroodcamera’s die we op hen richten, kunnen toeschouwers zelfs hun eigen lichaam zien wanneer zij naar beneden kijken.
3. Allemaal technische hoogstandjes dus?
Dat klopt. Die technische hoogstandjes bedenk ik overigens niet alleen! Ik werk daarvoor samen met artdirector Aron Fels. Hij is gespecialiseerd in het maken van pointcloud-werelden, een driedimensionaal pointillisme dat een spel aangaat met je waarneming. Tegelijkertijd lijken de puntenwolken voortdurend te desintegreren. Dat geeft je een gevoel van gewichtsloosheid. Het roept zowel vervreemding als verwondering op. En daar gaat het om. Die geavanceerde techniek staat altijd ten dienste van de dramaturgie; zij is nooit een doel op zich.
4. Wie is die Eurydice ook alweer?
Charlotte Van den Broeck, de Belgische dichteres die het libretto schreef, en ik lieten ons inspireren door het verhaal van Orpheus en zijn afdaling in het schimmenrijk, op zoek naar zijn overleden geliefde Eurydice. Samen met Charlotte maakte ik dus een nieuwe tekst geïnspireerd op die klassieker. Charlottes verstilde gedichten spreken vaak van een diep verlangen naar ontheemding, waarbij ze met krachtige beelden ook steeds weer echo’s uit de werkelijkheid oproept. Dat past mooi bij mijn kijk op Virtual Reality, dat spanningsveld tussen het vertrouwde en het bevreemdende. We hebben ons voor de vormgeving laten inspireren door de tekeningen van de 18e-eeuwse Italiaanse graficus Piranesi, bekend van zijn semi-imaginaire stadsgezichten. Je herkent de architectonische vormen van bruggen, hallen en trappen, maar tegelijkertijd voel je dat je niet in de echte wereld zit.
5. Maar het is wel een opera, dus er is ook muziek?
Voor Eurydice werk ik samen met componist Kate Moore. Haar meditatieve melodieën doen je de grip op tijd verliezen. Je kunt er op een aangename manier verstrikt in geraken. Kate componeert voor Eurydice een oneindige melodie voor zangeres Sterre Konijn. Die melodie krijgt een hypnotiserende, repetitieve kwaliteit. De compositie bestaat uit twaalf afzonderlijke delen die elkaar alsmaar in verschillende volgordes kunnen opvolgen, waardoor de melodie zichzelf nooit exact herhaalt en er een oneindige variatie ontstaat. Verder zal geluidskunstenaar Wouter Snoei, in samenwerking met Kate, de gedragingen van geluid en akoestiek in de virtuele ruimte vormgeven. Zo maken we de gedesintegreerde ruimtes ook in audio ervaarbaar.
6. Waar gaat Eurydice eigenlijk over?
Over het menselijke verlangen naar oneindigheid. We mijmeren al eeuwen over de oneindige ziel, die ons lichaam als een tijdelijke huls achterlaat en rond blijft dolen, reïncarneert of in een hemel geniet van het eeuwige leven. Sinds kort is daar een nieuw geloof bijgekomen: artificiële intelligentie zou ons een eeuwig leven kunnen bieden door de mogelijkheid onze geest te uploaden. In Eurydice voeren de toeschouwers net als Orpheus hun eigen strijd tussen geest en materie. Waar hoor ik thuis? Tussen dolende, lichaamloze zielen of toch met mijn voeten in de klei? Met Eurydice probeer ik de schuring tussen ons verlangen naar ongelimiteerde oneindigheid enerzijds en de tijdelijke, aardse materialiteit anderzijds ervaarbaar te maken.
Celine Daemen ontwikkelt deze productie in het kader van de Nieuwe Makers Regeling van Fonds Podiumkunsten.
Eurydice – een afdaling in oneindigheid gaat in première eind augustus op Cultura Nova in Heerlen, en zal daarna te zien zijn op talrijke locaties in België en Nederland.
Tekst: Jan Van Den Bossche